Główny Szlak Puszczy Kampinoskiej -podstawowe informacje i najciekawsze obiekty na szlaku

Teren Puszczy Kampinoskiej ma powierzchnię 670 km2, z czego 270 km2 pokrywają lasy. Większość puszczy należy do Kampinoskiego Parku Narodowego, dokładnie 385 km2. Puszcza Kampinoska ograniczona jest od północy i wschodu Wisłą, skarpą tarasu Równiny Łowicko-Błońskiej od południa oraz od zachodu Bzurą. Jej topografia jest efektem przejścia czoła lądolodu z okresu zlodowacenia bałtyckiego.
Obszary zalewowe na południe od Wisły posiadają żyzną glebę, przez co już w XI w. rozwijało się tam rolnictwo i przez kolejne wieki wycinano na tamtym terenie lasy właśnie po to, aby tworzyć pola. Dlatego główna część puszczy znajduje się dziś nieco bardziej na południe na terenach wydm i bagien w miejscu dawnych nurtów Wisły. Jednak przez długi czas i tam wycinano drzewa, aby pozyskiwać drewno.
Zmiana nastąpiła dopiero w okresie międzywojennym i w latach 30. XX w. utworzono pierwsze rezerwaty. Znany dziś Kampinoski Park Narodowy powstał 16 stycznia 1959 r. i został nieco zmniejszony w 1997 r.
Główny Szlak Puszczy Kampinoskiej (oznaczony kolorem czerwonym) posiada znaczenie ponadregionalne i przebiega przez całą długość Kampinoskiego Parku Narodowego ze wschodu na zachód. Na szlaku znajdują się wszystkie charakterystyczne typy krajobrazu występujące w Puszczy, takie jak las porośnięty starodrzewem, które szczególnie możemy zaobserwować w dwóch największych obszarach ochrony ścisłej (Sieraków i Krzywa Góra) oraz wyjątkowo efektownie wyglądające odcinki trasy przebiegające na pograniczu wydm i bagien.

Dziekanów Leśny – bagna

W związku z tym, że szlaki turystyczne w KPN w większości są piaszczyste, przebycie całej prawie 56 kilometrowej trasy zajmuje co najmniej dwa dni. Noc można spędzić w całorocznym schronisku młodzieżowym PTSM w znajdującej się około 20 minut drogi od szlaku, we wsi Łubiec lub we własnym namiocie na polu namiotowym w Roztoce. Istnieje również możliwość przenocowania w hotelu turystycznym na terenie byłej szkoły cyrkowej w Julinku koło Leszna, do którego można dojechać z Roztoki autobusem.

Główny Szlak Puszczy Kampinoskiej jest przeznaczony przede wszystkim dla pieszych, lecz przydatny jest również dla turystyki rowerowej, a zimą narciarskiej. Trasa dla odwiedzających jest interesująca przez cały rok. Najpiękniejsza wczesną wiosną i kolorową jesienią, a ze względu na mniejszą obecność dokuczliwych owadów w tych okresach, również najbardziej atrakcyjna do zwiedzania.
Najciekawsze atrakcje na trasie szlaku to między innymi: wczesnośredniowieczne grodzisko książąt mazowieckich w rezerwacie Zamczysko, kilkusetletni Dąb Profesora Kobendzy, Sosna Powstańców z 1863 roku, cmentarz-mauzoleum w Palmirach wraz ze znajdującym się przy nim muzeum, cmentarz partyzancki w Wierszach, a także liczne pamiątki po II Wojnie Światowej. Szlak kończy się w gminie Brochów i biegnie przy dworze klasycystycznym z około 1800 roku w Tułowicach oraz przy kościele obronnym w Brochowie.

Kościół obronny z XVI w. w Brochowie

Grodzisko „Zamczysko” znajduje się 7 km na północny wschód od Kampinosu. Leży na terenie 5 ha rezerwatu o tej samej nazwie. Podążając szlakiem traficie do porośniętego starodrzewem grodu, opasanego podwójną wstęgą wałów i fos. Gród datowany jest na XIII stulecie, choć niektóre starsze publikacje wspominają nawet XII wiek. Zbudowanie grodu i przyległej osady w puszczy wymagało ogromnego nakładu pracy. Z drugiej strony zatopiony w leśnej gęstwinie obiekt, położony w otoczeniu bagien i pasa wydm wzmacniał swoją funkcję obronną. Specyficzne ukształtowanie terenu można było bowiem wkomponować w konstrukcję obiektu, co w przypadku Zamczyska oznacza, że wały grodu to częściowo stok wydmy, zaś fosy oddziela od siebie wał wydmowy. Puszcza to także bogactwo zasobów naturalnych, które przetwarzano i którymi handlowano. Podobnie jak wiele podobnych obiektów, również Zamczysko ma swoją legendę związaną z królową Boną. Bona nagromadziła tu podobno tak dużo skarbów, że pod wpływem ciężaru, niestabilny grunt zapadł się, grzebiąc je na wieki pod warstwą ziemi.
Na terenie Obszaru Ochrony Ścisłej „Krzywa Góra” znajdziecie Dąb Kobendzy. Ten dąb szypułkowy mierzący 31 metry wysokości i o obwodzie 590 centymetrów, swą nazwę zawdzięcza prof. Romanowi Kobendzy, badaczowi Puszczy Kampinoskiej, który walnie przyczynił się do powstania Kampinoskiego Parku Narodowego. Rośnie u podnóża Krzywej Góry. Wcześniej nazywano go Jagiellonem, bo według legendy odpoczywał pod nim król Władysław Jagiełło (w czasie polowania lub w drodze na Grunwald). Ale nawet jeśli nie sam król pod nim siedział, to jego podwładni mogli jak najbardziej. Ten dąb był zresztą jednym z trzech Jagiellonów (drugi rośnie na Posadzie Demboskie, a trzeciego już nie ma). W pobliżu drzewa znajduje się także głaz narzutowy, również ku pamięci prof. Kobendzy.

Puszcza Kampinoska – Grodzisko Książąt Mazowieckich

Sosna Powstańców 1863 to jeden z najsłynniejszych pomników Puszczy Kampinoskiej. Ma około 170 lat, 22 metry wysokości i obwód 350 cm. Znajduje się w miejscu nazywanym Trzy Krzyże, na południowym skraju wsi Górki. Wiąże się z nią legenda o przyczynie zwieszenia ku ziemi konarów. Miał nią być ciężar powieszonych ciał powstańców. Na jej konarach carscy siepacze wieszali niedobitków z oddziału powstańczego po walce pod Zaborowem Leśnym 14 kwietnia 1863 roku. Niestety, sosna już nie żyje. Runęła ponad 30 lat temu i tylko w takim stanie możemy ją podziwiać. Jej leżące szczątki zostały zabezpieczone, są dziś ważnym pomnikiem historii. Z jednego z konarów wykonano 20 pamiątkowych krzyży. Przekazano je m.in. Ojcu Świętemu Janowi Pawiowi II, ks. Prymasowi Józefowi Glempowi, prezydentowi Lechowi Wałęsie oraz najbardziej zasłużonym honorowym dawcom krwi. W 2001 r. umieszczono przy drzewie głaz – pomnik ku czci poległych, których śmierci była „pierwszym świadkiem sosna”. Obok Sosny Powstańców zobaczyć możemy oryginalną kapliczkę z trzema krzyżami (stąd nazwa miejsca).

Sosna Powstańców 1863 roku

Cmentarz w Palmirach to miejsce pamięci narodowej z grobami przeszło 2 tysięcy Polaków, zamordowanych przez Niemców w czasie II wojny światowej, w okresie od 1939 do 1943, zlokalizowany na południe od wsi Palmiry w Gminie Czosnów w województwie mazowieckim w Kampinoskim Parku Narodowym. W zależności od źródeł podawana jest różna liczba pochowanych: tablica informacyjna na cmentarzu podaje 2115 ofiar, gmina Czosnów, na której terenie leży cmentarz, podaje 2204 pochowanych, można też spotkać się z liczbą 2252 ofiar. Przy cmentarzu zlokalizowane jest również muzeum. W roku 2009 Stołeczny Zarząd Rozbudowy Miasta ogłosił konkurs na budowę nowego muzeum. Budowa rozpoczęła się w kwietniu 2010 i została sfinansowana ze środków miejskich, unijnych i Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. Nowe muzeum przybrało postać surowego budynku z betonu i szkła wkomponowanego w las kampinoski. Placówkę otwarto 31 marca 2011. W uroczystości wzięli udział: prezydent Bronisław Komorowski, prezydent Warszawy Hanna Gronkiewicz-Waltz, przewodniczący Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa Władysław Bartoszewski i jej sekretarz generalny Andrzej Kunert. Muzeum – Miejsce Pamięci Palmiry jest oddziałem Muzeum Warszawy.

Cmentarz w Palmirach

Cmentarz partyzancki w Wierszach jest kolejną atrakcją na Głównym Szlaku Puszczy Kampinoskiej. Spoczywa na nim 54 żołnierzy Grupy AK „Kampinos”. W sierpniu i wrześniu 1944 roku w Wierszach była ulokowana kwatera główna Grupy „Kampinos” – partyzanckiego zgrupowania Armii Krajowej walczącego na obszarze Puszczy Kampinoskiej. We wsi utworzono wówczas cmentarz wojenny, na którym pochowano 54 żołnierzy AK poległych w czasie walk z Niemcami. W 1946 roku cmentarz został zdewastowany przez bojówki PPR z Leszna. Odwilż gomułkowska umożliwiła kombatantom Grupy „Kampinos” podjęcie działań na rzecz zabezpieczenia i uporządkowania grobów poległych kolegów. W tym celu powołano Komitet Odbudowy Cmentarza w Wierszach. Dzięki pomocy jednostki wojskowej z Kazunia oraz wsparciu finansowemu ze strony władz powiatu nowodworskiego cmentarz został w krótkim czasie odbudowany. 1 sierpnia 1957 roku, w trzynastą rocznicę wybuchu powstania warszawskiego, na cmentarzu w Wierszach po raz pierwszy zorganizowano oficjalne uroczystości, z udziałem kompanii honorowej LWP i przedstawicieli miejscowych władz. Cmentarz ma kształt prostokąta o powierzchni ok. 0,6 ha. Oznaczone krzyżami groby, w liczbie pięćdziesięciu czterech, ustawione są w trzech rzędach. Przez środek cmentarza biegnie alejka, na której końcu znajduje się urna, zawierająca ziemię zebraną z dwudziestu dwóch pobojowisk znajdujących się na obszarze Puszczy Kampinoskiej. W pobliżu urny znajdują się również tablice upamiętniające kapelanów Grupy AK „Kampinos”, w tym ks. Stefana Wyszyńskiego ps. „Radwan III”, który był powojennym Prymasem Polski.

Cmentarz Partyzancki w Wierszach

Poniżej przedstawiamy listę wszystkich miejscowości oraz atrakcji znajdujących się na trasie Głównego Szlaku Puszczy Kampinoskiej, wraz z podanym dokładnym kilometrem szlaku:
0,0 km Dziekanów Leśny
0,7 km Uroczysko Szczukówek, uroczysko Młynisko
0,5 km Mogilny Mostek
5,5 km Cmentarz Palmiry – muzeum pamięci narodowej
9,4 km Ćwikowa Góra
10,3 km uroczysko Karczmisko, Warszawska Droga
15,4 km Wiersze, cmentarz, partyzancki
17,0 km Pod Wierszami
20,3 km Roztoka
23,5 km Posada Łubiec
25,2 km Karpaty
26,6 km Zamczysko, grodzisko średniowieczne
28,8 km Górki, Sosna Powstańców 1863 r.
34,5 km Posada Cisowe
35,2 km Demboskie Góry
38,0 km Dąb Kobendzy (obszar ochrony ścisłej „Krzywa Góra”)
39,7 km Leśniczówka Krzywa Góra
44,3 km Famułki Królewskie, obszar ochrony ścisłej „Czapliniec”
50,8 km Tułowice, Osada Puszczańska PTTK (sezonowo).
55,8 km Brochów