Palmiry to miejsce pamięci narodowej – wstrząsające świadectwo zbrodni Niemiec nazistowskich na ziemiach polskich w okresie II wojny światowej. Dla mieszkańców Warszawy już od początków okupacji – symbol tych zbrodni, symbol śmierci.

7 grudnia 1939 r. w lasach Puszczy Kampinoskiej, niedaleko wsi Palmiry (ok. 30 km od centrum Warszawy, na terenie dawnych składów amunicji Twierdzy Modlińskiej), Niemcy rozpoczęli serię masowych mordów ludności (do ostatniego znanego doszło 17 VII 1941).

W 21 egzekucjach na palmirskiej polanie śmierci rozstrzelano ponad 1700 obywateli polskich, Polaków i Żydów. Egzekucje odbywały się też w innych miejscach puszczy

m.in. w Szwedzkich Górach, Wólce Węglowej, Laskach, Wydmach Łuże (ostatnie miały miejsce w 1943 r.).

Ofiary zbiorowych mordów to najczęściej wybrani więźniowie Pawiaka, ludzie cieszący się prestiżem w społeczeństwie: najaktywniejsi przedstawiciele życia politycznego, naukowego, społecznego i kulturalnego; ludzie wolnych zawodów, sportowcy, uczestnicy konspiracyjnych organizacji niepodległościowych, patriotyczna młodzież z warszawskich drużyn harcerskich. Ludzie, których Niemcy właśnie ze względu na ich pozycję, uznali za potencjalnych przywódców Polski Podziemnej, a więc za szczególnie niebezpiecznych.

Pierwsze zbrodnie palmirskie były wstępem do przeprowadzanych od połowy 1940 r., na wielką skalę egzekucji inteligencji (tzw. akcja AB).

Egzekucje w Palmirach – masowe, regularnie powtarzane, pod błahymi pretekstami lub przy zupełnym braku powodów do represji, a przede wszystkim przy stosowaniu zasady zbiorowej odpowiedzialności, miały charakter typowo eksterminacyjny. Zbrodniczy charakter tych działań powodował, że przeprowadzano je w głębokiej tajemnicy, z zachowaniem nadzwyczajnych środków ostrożności.

W dniu egzekucji więźniom, którzy znaleźli się na przygotowanych wcześniej listach, wydawano rzeczy osobiste, niekiedy dokumenty i dodatkowe racje żywnościowe. Stwarzano złudzenie przenosin do innego miejsca, lub wywózki na przymusowe roboty.

Gdy transport skazańców dotarł do Palmir, wszystko było przygotowane. Rozległą polanę i całą okolicę otaczały pierścienie posterunków, robotnicy leśni mieli dzień wolny, doły były wykopane. Ofiarom zawiązywano oczy (czasem ręce) i prowadzono grupami na miejsce kaźni, gdzie pluton policji lub SS rozstrzeliwał ich z broni maszynowej. Po zakończeniu mordu doły zasypywano ziemią i dla zatarcia śladów teren maskowano mchem, igliwiem, jałowcem i młodym drzewostanem ( 14 VI 1940 r. po raz pierwszy nie zasypano dołów). Oprawcy byli przekonani, że tajemnica nigdy się nie wyda. Jednak dzięki miejscowej ludności i pracownikom polskiej służby leśnej – informacje o transportach śmierci i o samych zbrodniach palmirskich szybko dotarły do Warszawy, a przez polskie organizacje podziemne – do krajów zachodnich.

Największe egzekucje odbyły się w dniach 20 - 21 czerwca 1940 r. Zginęły wówczas 362 osoby, a wśród nich wiele wybitnych postaci m.in. Mieczysław Niedziałkowski, Maciej Rataj, Janusz Kusociński, Jan Pohoski.

Na miejscu kaźni w Palmirach Niemcy, mimo zakazów, wykonywali zdjęcia. Zdjęcia te, po przechwyceniu przez wywiad Związku Walki Zbrojnej, zostały przesłane do Londynu, gdzie były reprodukowane w kilku wydawnictwach. Armia Krajowa opublikowała je też w Warszawie, w konspiracyjnej broszurze w języku niemieckim, skierowanej do żołnierzy Wehrmachtu i urzędników okupacyjnej administracji (kolportowana w ramach akcji „N”)

 

W Palmirach Niemcy dokonali 21 masowych egzekucji. Tyle udało się stwierdzić.

 

7 XII 1939 zginęło 80 (?) osób

8 XII 1939 zginęło 40 osób

14 XII 1939 zginęło 46 osób

22 I 1940 zginęło 80 osób

26 II 1940 zginęło 190 osób

2 IV 1940 zginęło 100 osób

23 IV 1940 zginęło 34 mężczyzn

14 VI 1940 zginęło 20 osób

20-21 VI 1940 zginęły 362 osoby

30 VIII 1940 zginęło 87 osób

17 IX 1940 zginęło 200 osób

początek 1940 zginęło 118 osób

grudzień 1940 zginęło 28 mężczyzn

zima 1940 zginęły 74 osoby

zima 1939/40 zginęły 24 osoby

lub 1940/41

data nieustalona zginęło 94 mężczyzn

data nieustalona zginęły 132 osoby

11 III 1941 zginęło 21 mężczyzn

1 IV 1941 zginęło 20 mężczyzn

12 VI 1941 zginęło 29 osób

17 VII 1941 zginęło 47 osób

Na cmentarzu palmirskim znajdują się również groby osób zamordowanych w innych miejscach Puszczy Kampinoskiej:

Szwedzkie Góry

6 I 1940 zginęło 96 osób

Wólka Węglowa

maj 1943 zginęło 15 osób

Laski

data nieustalona zginęło 21 mężczyzn

data nieustalona zginęło 23 mężczyzn

1942 zginęło 50 osób

lato 1942 (?) zginęło 61 osób

Wydmy Łuże

data nieustalona zginęło 18 mężczyzn

data nieustalona zginęło 28 mężczyzn

15 X 1942 zginęło 39 osób

Z Lasów Chojnowskich ekshumowano i przeniesiono na cmentarz w Palmirach

Stefanów

6 I 1943 zginęło 20 osób

2 II 1943 zginęło 19 osób

12 II 1943 zginęło 70 mężczyzn